AHLI KUMPULAN KAMI
MAISAILA ATHIKAH BINTI MOHD AZLAN
D20201094208
ISMP SEJARAH
FARAH DIBA BINTI RODI
D20201094209
ISMP SEJARAH
AZIZA NAJIHA BINTI JOHYRI@JOHARI
D20201094190
ISMP SEJARAH
SITI AIDA BINTI KAMARUDDIN
D20201094199
ISMP SEJARAH
Friday, June 9, 2023
TEORI DAN MODEL WACANA
TEORI DAN MODEL WACANA
TEORI
TATABAHASA WACANA
Menurut
Abd. Aziz Abd Talib (2000), pengajaran tatabahasa membolehkan murid-murid
berkomunikasi dalam bahasa Melayu dengan baik. Pengetahuan dan kemahiran
berkomunikasi ini membantu murid menghasilkan ayat yang gramatis dan berkomunikasi
dengan berkesan. Menurut Nik Safiah Karim et.al (2008), wacana pula ialah unit
bahasa yang melebihi batas ayat. Wacana boleh terdiri daripada ayat,sejumlah
ayat, ceraian, dialog, bab, buku, siri buku dan sebagainya, yang hubungan dan
perkembangan fikiran yang berurutan dan lengkap.Harimurti Kridalaksana (1984),
menyatakan bahawa wacana adalah satuan bahasa terlengkap, dalam hirarki
tatabahasa merupakan satuan tatabahasa tertinggi atau terbesar. Wacana ini direalisasikan
dalam bentuk karangan yang utuh seperti novel, buku, ensiklopedia, dan
sebagainya, paragraf, ayat atau kata yang membawa amanat yang lengkap.Wacana
yang terdiri dalam bentuk tulisan atau lisan, diujarkan untuk menyampaikan
maklumat berkaitan sesuatu topik. Wacana tulisan ialah wacana yang disampaikan
secara bertulis yang melibatkan hubungan antara penulis dan pembaca. Wacana
lisan dihasilkan melalui media lisan yang melibatkan hubungan pembicara dan
pendengar. Wacana yang utuh mempunyai dua ciri utama iaitu kohesi (tautan) dan
koheran (runtutan). Kohesi ialah ciri wacana yang membawa keserasian hubungan
antara satu unsur linguistik dengan unsur linguistik yang lain dalam sesuatu
wacana untuk menghasilkan wacana yang lengkap. Keserasian dilihat melalui
hubungan suatu perkataan, frasa atau ayat, dengan perkataan, frasa atau ayat
lain dalam wacana yang sama. Koheren pula ialah kesinambungan idea yang
terdapat dalamsesbuah wacana sehinga menjadikan teks itu bermakna. (Nik Safiah
Karim et.al,2008).
MODEL
TAUTAN PINDAAN
Model
Tautan Pindaan Sanat Md. Nasir (2002) menggunakan perkataan ‘pindaan’ dengan
maksud pada asalnya ialah Model Halliday dan Hasan (1976), tetapi telah
mengalami penyusunan semula, tambahan dan penekanan aspek tertentu dalam kajian
tautan aliran sistemik (systemic theory).
Sanat
Md. Nasir (2002) membahagikan tautan kepada tiga jenis utama, iaitu tautan perulangan,
tautan kolokasi, dan tautan penghubung ayat. Tautan perulangan menunjukkan
ciri, sama ada bentuk unsur linguistik yang berulang, atau dari segi makna
unsur itu yang berulang, atau kedua-duanya sekali. Pembahagian ini berdasarkan
ciri bentuk, fungsi, makna dan konteks. Skema jenis jawapan tautan utama dengan
subjenis masing –masing ditunjukkan seperti di bawah:
Tautan
Perulangan:
• Rujukan
• Penggantian
• Ellipsis
• Leksikal
• Parafrasa
• Pallelisme
• Perulangan Struktur dan Makna Sama
Tautan
Kolokasi:
• Antoniman
• Kohiponiman
• Hasil
• Sifat
Tautan
Penghubung Ayat:
• Tambahan
• Tentangan
• Sebab - musabab
• Waktu
• Terusan
Jenis
unsur tautan yang digunakan dalam Model Pengajaran Unsur Tautan ini berdasarkan
Model Tautan Pindaan Sanat Md.Nasir (2002). Namun, model ini mengelakkan
daripada membebankan pelajar dengan penggunaan istilah linguistik yang sukar
difahami. Penggunaan istilah yang sukar akan mengelirukan pelajar (Cook, 1989).
TEORI
ATQAKUM
Teori
Atqakum dikemukakan oleh Dr. Sanat Md. Nasir (1998) dalam kertas kerja beliau
yang bertajuk "Konsep Penting Dalam Kertas kerja ini dibentangkan pada Persidangan
Pengajian Melayu 1998. Pengajian Bahasa Melayu". Kertas kerja beliau
membincangkan sebelas konsep yang dikira penting dalam pengajian bahasa Melayu.
Konsep-konsep ini dibincangkan dalam kursus Teori Tatabahasa Bahasa Melayu di
peringkat sarjana di Universiti Malaya di bawah kendalian Dr. Sanat Md Nasir. Menurut
Dr. Sanat Md. Nasir (1998), bidang linguistik dapat dibahagikan kepada tiga,
iaitu (1) linguistik gunaan yang merujuk kepada pengajaran bahasa (2)
linguistik gunaan lain yang berkaitan dengan sains tulen, dan (3) linguistik
tulen yang khusus tentang ilmu bahasa demi ilmu Bahasa.
Menurut
beliau lagi, dari segi tujuan mahupun bidang. Bahasa Melayu sebagai korpus
bidang pengajian perlu sampai ke tahap kepadaan atqakum. Kepadaan atqakum
terkandung dalam Teori Atqakum. Teori yang bermakna khusus ini merujuk kepada
bukan sekadar teori, tetapi lebih daripada itu, iaitu perintah supaya bertakwa
dan menjadi paling bertakwa di sisi Allah SWT Oleh itu, beliau mengemukakan
"Teori Atqakum dengan harapan dapat sama-sama dikongsi dan dimanfaatkan. Konsep-konsep
penting dalam teori atqakum ini perlu diikat dengan amal makruf nahi mungkar.
“Dan hendaklah ada di antara kamu segolonganumat yang menyeru kepada kebajikan,
menyuruh kepada yang ma'ruf dan mencegah dari yang mungkar merekalah
orang-orang yang beruntung.” (Surah Al-Imran:104). Teori Atqakum mempunyai
makna yang khusus, iaitu merujuk kepada makna bertakwa. Teori ini
menitikberatkan supaya penutur dan pendengar bahasa itu menjadi insan yang
paling bertakwa di sisi Allah SWT. Bagi mencapai tahap ini, penutur bahasa yang
memaksimumkan fungsi utama bahasa untuk berkomunikasi, perlu dilihat dalam
kerangka ibadah (liya’budu). Dalam sebuah komunikasi, maklumat yang disampaikan
haruslah jelas dan bersifat komunikatif (liyubayyina) yang sebaik mungkin
menggunakan bahasa pendengar. Bahasa juga berfungsi sebagai tekstual, iaitu
menjadi ayat (tanda) bagi merujuk kepada kemahabesaran Allah (wakhilaf) bagi
yang mengetahuinya. Kerangka fungsi bahasa (liya’budu) ini tidak hanya terbatas
kepada penggunaan bahasa tetapi turut melibatkan pengkaji bahasa dan sesiapa
juga yang terlibat dengan aktiviti kebahasaan.
Dalam Teori Atqakum, mempunyai konsep
‘alamma’ memperlihatkan perlunya bahasa berfungsi untuk mengajarkan, iaitu oleh
Allah kepada manusia. Perkara ini amat berkaitan dengan fitrah manusia yang
bersifat lemah dan jahil. Teori ini mempunyai unit tatabahasanya, iaitu satu
konsep yang lebih menyeluruh yang dikenali sebagai ‘Wacana Plus Plus’. Dengan
kesinambungan ini, dapat dilihat sesuatu yang terbaik yang juga dikenali
sebagai Tatabahasa Wacana Plus Plus. Hirarki dalam unit tatabahasa wacana plus
plus boleh dilihat ddalam konteks yang paling luas, bermula dengan sesuatu yang
tidak diketahui, fonem, kata, frasa, klausa, ayat, wacana dan berakhir dengan
wacana plus plus, yang termasuk hal-hal yang tidak terjangkau oleh fikiran
manusia.
MODEL SATO HARIBUMI (RAHMAT ABDULLAH)
Pelbagai
kajian berkaitan dengan wacana, Pada mulanya ayat disifatkan sebagai analisis
struktur yang paling tinggi dalam bahasa atau satuan terbesar dalam deskripsi
tatabahasa. Sekitar 1990-an memperlihatkan penelitian tentang wacana bahasa
Melayu kian menyerlah. Sato Haribumi atau Rahmat Abdullah merupakan ahli bahasa
yang telah giat dalam menganalisis bidang wacana.
KONSEP
RUNTUTAN ATAU KOHERAN
Menurut
Beaugrande dan Dressler (1981:4) menjelaskan bahawa koheren (runtutan) ialah
cara komponen dunia teks, iaitu konfigurasi konsep dan hubungan yang mendasari
teks permukaan boleh diakses bersama dan berkaitan. Hal ini dikaji melalui dua
konsep, iaitu primer (pusat kawalan) dan sekunder (mengakses dan memproses).
Menurut Mohd Rashid (2004:11) runtutan merupakan pengantara gagasan idea.
Gagasan idea ialah cara sesuatu idea atau fikiran dijalinkan dalam sesebuah
cerita atau peristiwa untuk membentuk teks. Menurut Leman (2002), koheren dapat
dipertahankan apabila dipenuhi dengan aturan-aturan berikut:
(i)Aturan
Pengulangan;
(ii)Aturan
Perkembangan;
(iii)Aturan
Hubungan;
(iv)Aturan
Tidak Bercanggah.
Untuk
mempelajari wacana, anda terlebih dahulu perlu mengetahui teori komunikasi,
sama ada unsur-unsurnya atau pun kaedah komunikasi.
MAKLUMAT
LAMA DAN BARU
Maklumat
ialah perkara yang ingin disampaikan sama ada secara lisan atau tulisan yang
disusun mengikut cara tertentu dalam proses menyampaikan komunikasi atau
penyampaian maklumat. Dalm perbualan harian sudah pasti yang dilontarkan jarang
seklai disusun apa yang ingin dikotakan dan perkara yang ingin disampaikan
dihasilkan secara neutral atau spontan yang disampaikan melalui tujuan
percakapan maklumat. Tanpa kita sedari, cara kita berkomunikasi telah membina
struktur dalam nahu bahasa pada peringkat klausa. Setiap klausa mempunyai
struktur dan kita menggunakannya dalam lisan dan maklumat yang ingin disampaikan.
Menurut Halliday, struktur maklumat merujuk kepada 'proses interaksi di antara
apa yang sudah diketahui atau dijangkakan dan apa yang baru atau tidak
dijangkakan'. Unit maklumat terdiri daripada satu unsur maklumat pilihan bermakna
boleh ada atau tidak ada yang pasti ada hanya maklumat baru dalam ayat tersebut.
Walau bagaimanapun, pembaca faham adakah maklumat lama yang ditiadakan,
maklumat baru dan diikuti oleh satu unsur baru yang wajib(maklumat
baru).Struktur maklumat terbahagi kepada dua iaitu maklumat lama dan maklumat
baru.
Struktur maklumat lama ialah
maklumat yang dijangka sudah diketahui oleh pendengar sebelum ini manakala
maklumat baru pula ialah maklumat yang belum diketahui oleh pendengar dan belum
mendengarnya. Maklumat baru terdiri pada bahagian kedua klausa. Sesuatu komunikasi
dapat berlangsung secara berkesan apabila penyapa dapay berkongsi pengetahuan
baru atau lama dalam menyampaikan maklumat kepada pesapa. Pengetahuan yang
dikongsikan selalunya terdapat pada permulaan klausa termasuk maklumat baru yang
menjadi fokus kepada mesej yang ingin disampaikan kepada mesej penyapa. Manakala
menurut Brown dan Yule (1983) menyatakan struktur maklumat dilihat sebagai unit
terkecil dalam struktur wacana dan unit lokal yang kecil pada peringkat frasa
atau klausa. Hal in kerana, ianya merupakan sumber penutur atau penulis untuk
memberitahu penerima ataupendengar tentang maklumat. Oleh itu maklumat disampaikan
melalui lisan mahupun tulisan yang boleh dihasilkan melalui maklumat lama atau
maklumat baru.
RUJUKAN
Harimurti Kridalaksana
(1984).Kamus Linguistik . Indonesia :Gramedia
Mohd Rashid Md Idris,
Norliza Jamaluddin, Abu Hassan Abdul & Adenan Ayob. (2012).Tatabahasa
Wacana. Tanjong Malim: Emeritus Publication.
Nik Safiah Karim, Farid
M. Onn, Hashim Hj. Musa dan Abdul Hamid Mahmood (2008).Tatabahasa Dewan Edisi
Ketiga.Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka
Sanat Md. Nasir (2002).
"Teori" Atqakum dalam pemikiran mengajar bahasa Melayu .
Zamri Salleh & Abdull
Sukor Shaari. (2009). Kesan model unsur tautan terhadap pengajaran karangan
Bahasa Melayu. Malaysian Journal of Learning and Instruction, 6, 55-78.
HALAMAN UTAMA
ASSALAMUALAIKUM DAN SALAM SEJAHTERA;
Assalamualaikum dan Salam Sejahtera kepada pembaca-pembaca blog ini. Terima kasih dan selamat datang kami ucapkan kepada kalian. Blog ini dibina oleh empat orang ahli yang terdiri daripada Siti Aida Binti Kamaruddin, Farah Diba Binti Rodi, Aziza Najiha Binti Johyri@Johari, dan Maisaila Athikah Binti Mohd Azlan. Pembinaan blog ini adalah sebagai salah satu syarat untuk melengkapi tugasan berkumpulan bagi kursus BML3023 Analisis Wacana Bahasa Melayu. Oleh itu, kami mengalu-alukan segala komen dan penambahbaikan daripada anda semua.
Seperti yang anda maklum, kajian analisis wacana merupakan kajian yang cukup kompleks dibandingkan dengan bahasa lain. pemahaman wacana yang baik bagi mahasiswa akan memberi kesan terhadap kemampuan dan pengetahuan mahasiswa dalam mengaplikasilan pada karya ilmiah seperti jurnal, artikel, rencana, dan sebagainya.
Selain itu, bagi menghasilkan sebuah medium yang berilmiah, kami menjemput anda memberi komen dan berkongsi pengetahuan anda mengenai ilmu wacana ini. Semoga dengan ilmu yang disampaikan dalam blog ini akan menambah lagi ilmu pengetahuan baru kepada pembaca terutama dalam ilmu wacana.
Dengarkan serangkap pantun nukilan daripada kumpulan kami;
Assalamualaikum salam sejahtera,
Pembuka kata lidah bicara,
Hadir tuan meriah suasana,
Kami menyambut penuh gembira.
STRUKTUR MAKLUMAT DAN STRUKTUR TEMA & REMA
STRUKTUR MAKLUMAT & STRUKTUR TEMA DAN REMA
STRUKTUR MAKLUMAT
1. Maklumat Lama
Maklumat lama adalah berdasarkan konsep ‘dibina semula’. Maklumat yang berjaya dikeluarkan setelah seseorang itu mendengar atau membaca sesebuah teks adalah maklumat lama. Maklumat lama dapat dikenal pasti apabila penyampai dapat merangsang kesedaran penerimanya semasa mengolah ujaran melalui pengetahuan yang dianggap milik bersama oleh kedua-dua pihak (Pickering).
Menurut Mohd Rashid Md Idris (2004:14), maklumat lama merupakan maklumat telah diketahui dan ditandai dengan nada yang tinggi. Maklumat adalah berdasarkan konsep sudut pandangan penerima. Pandangan ini disokong oleh Crystal dalam Mohd Rashid Md. Idris (2004:14-15) yang menjelaskan maklumat baru iaitu terdapatnya unsur-unsur yang diulang dalam konteks berikutnya. Berikut merupakan tujuh penanda maklumat lama:
|
Kaedah Perujukan |
Merujuk kepada perkara perkara yang secara langsung dirujuk
melalui teks dan rujukan yang dibuat itu dapat dikenalpasti melalui penggunaan
kata ganti. |
|
Kaedah Penggantian |
Merujuk kepada sesuatu unsur yang disebut kemudian
digantikan dalam bentuk baharu secara semantik ataupun nahuan. |
|
Kaedah Perulangan |
Dari perspektif nahuannya, kaedah perulangan membawa makna perulangan
yang berlaku pada unsur-unsur dalam wacana tanpa menimbulkan sebarang
perubahan pada kategorinya. |
|
Kaedah Perulangan Sebahagian |
Perubahan kategori yang berlaku pada rangkai kata yang
mengulang. |
|
Kaedah Penghilangan |
Berlakunya penghilangan penyampaian maklumat atau amanat
penulis. Kaedah ini turut dikenali sebagai kaedah elipsis. |
|
Kaedah Leksikal |
Merujuk kepada pertalian antara ayat secara semantik.
Setiap ayat yang mempunyai ikatan atau pertalian yang dihubungkan secara
semantik. |
|
Kaedah Prafrasa |
Merujuk kepada penyataan idea yang sama tetapi cara
pengolahannya berbeza. |
Jadual 1: Tujuh Penanda Maklumat
Lama
2. Maklumat Baru
Menurut Crystal maklumat baru menggunakan konsep tambahan (Mohd Rashid Md Nasir, 2004: 19). Konsep tambahan merujuk kepada maklumat baru yang ditambah itu sepatutnya dibatasi kepada pola ayat yang memperlihatkan suatu susunan maklumat apabila judul dan cerita masing-masing bersesuaian dengan maklumat lama dan maklumat baru kerana bahasa dapat menyediakan pelbagai pola susunan maklumat secara teoritis. Berikut merupakan tujuh penanda maklumat baru:
|
Maklumat Baru Tambahan |
Merujuk kepada maklumat
baru yang ditambah berdasarkan maklumat lama yang muncul di titik permulaan
perbicaraan ayat. |
|
Maklumat Baru Kontrastif |
Merujuk kepada dua atau
lebih klausa berbeza dari segi semantik. |
|
Maklumat Baru Neutral |
Merujuk kepada susunan
maklumat yang tidak mengandungi sebarang maklumat lama yang disediakan dalam perenggan. |
|
Maklumat Baru Fokus |
Merujuk kepada susunan
maklumat yang melibatkan fokus pembezanya (maklumat baru) yang menduduki tema
(judul). |
Jadual 2: Tujuh Penanda Maklumat
Baru
STRUKTUR TEMA
Menurut Halliday, struktur tema mempunyai satu rumus iaitu:
Struktur Tema = Tema + Rema
Konsep:
Tema biasanya berada di awal ayat yang menjadi titik mula (amanat) yang menjadi isu utama. Manakala Rema adalah sebagai pelengkap kepada tema atau maklumat tambahan.
Contoh ayat:
1. Farah pergi ke sekolah.
|
Farah |
pergi ke sekolah |
|
Tema |
Rema |
Menurut Sanat Md. Nasir pula,
mencirikan struktur tema kepada klausa sebagai tema (amanat). Klausa pula terbahagi kepada dua iaitu klausa
bebas dan klausa tak bebas. Tambahnya lagi, tema dan rema boleh berlaku dalam
dua ayat.
Konsep:
Tema: Sebagai unsur kedudukan
awal klausa atau ayat awal
Rema: Apa yang selebihnya
Contoh ayat:
1. Seorang askar Jepun berkata, orang tua tak
boleh bikin kerja.
|
Seorang askar Jepun |
orang tua |
|
Tema 1 |
Tema2 |
|
berkata |
tak boleh bikin kerja |
|
Rema 1 |
Rema 2 |
Berdasarkan
jadual di atas, terdapat dua tema iaitu seorang askar Jepun dan orang
tua manakala terdapat dua rema iaitu berkata dan tak boleh bikin
kerja. Ini bermakna ayat di atas mengandungi dua klausa iaitu Seorang
askar Jepun berkata dan orang tua tak boleh bikin kerja.
ASPEK TATABAHASA WACANA
Latar Belakang Wacana
Menurut Sanat Md. Nasir (2002), wacana merupakan sebuah bidang kajian yang mempunyai sumber sejarahnya yang panjang, iaitu bermula dengan peradaban keagamaan yang mengkaji kitab-kitab agama seperti teks Veda (1200-1000 S.M). Namun demikian, ada yang jauh lebih awal daripada kitab Hindu tersebut iaitu pada zaman suhuf-suhuf dan risalah nabi-nabi sejak Nabi Adam.
Dalam tradisi Barat pula, wacana mendapat sumber sejarahnya daripada retorik klasik seawal abad kelima sebelum Masihi. Bidang ini mendapat tumpuan dalam aliran linguistik awal oleh Aristotle (384-322 S.M.) dan seterusnya kepada aliran Stoik oleh Zeno pada 300 S.M. Namun demikian, retorik klasik mula suram apabila munculnya linguistik sejarah dan perbandingan pada awal abad ke-19. Seterusnya, lahir aliran struktural pada awal abad ke-20 yang mempengaruhi formalis Rusia dan strukturalisme aliran Praha seperti pada Morphology of the Folktale oleh Propp (1928) dan tentang perspektif ayat tugasan oleh Mathesius (1939). Maka, lahir konsep struktur tema dan struktur maklumat yang menjadi asas kepada runtutan teks.
Di Great Britain, aliran Firth (1935) telah berkembang di mana ia menghubungkan bahasa dengan persekitarannya melalui konsep keperihalan keadaan Malinowski. Di Amerika Syarikat pula, terdapat tulisan yang menggunakan ungkapan analisis wacana oleh Harris (1952). Beliau menggunakan prosedur formal tentang penyebaran struktur kelas keserupaan yang melebihi ayat.
Analisis wacana moden bermula pada pertengahan tahun 1960-an iaitu munculnya analisis struktural wacana di Perancis. Selain itu, terdapat aliran tagmemik yang dipelopori oleh Pike, etnografi pertuturan oleh Hymes dan aliran tatabahasa stratifikasi oleh Lamb di Amerika Syarikat. Aliran linguistik dipelopori oleh Hartmann di Jerman. Di Great Britain, wujud aliran tatabahasa fungsional oleh Halliday yang kini dikenali dengan linguistik sistemik. Gleason (1968) berpendapat bahawa terdapat dua konstituen semologi dalam struktur wacana iaitu jalur peristiwa dan jalur peserta. Tahun1960-an ini menandakan perkembangan awal analisis wacana moden yang lebih bersifat deskriptif dan struktural terhadap genre wacana popular atau peribumi. Aliran ini bergerak bebas dan bertentangan dengan aliran linguistik semasa, iaitu tatabahasa transformasi generatif.
Analisis wacana pada tahun 1970-an merupakan analisis secara sistematis dalam disiplin yang sama atau antara disiplin. Perkembangan ini merupakan tentangan terhadap tatabahasa formal dan bebas konteks transformasi generatif. Antara terbitan yang besar dalam tempoh itu ialah Halliday dan Hasan (1976). 1980-an dan awal 1990-an menjadikan analisis wacana lebih padu dan berkembang kerana terdapat terbitan yang besar dalam tempoh tersebut daripada Beugrande dan Dressler (1981) iaitu Introduction to Text Linguistics, Longacre (1983) dengan The Grammar of Discourse, Halliday (1985) dengan An Introduction to Functional Grammar, Martin (1992) dengan terbitannya iaitu English Text: System and Structure, dan Cook (1994) iaitu Discourse. Perkembangan yang berlaku pada pertengahan 1990-an dan awal abad ke-21 menunjukkan bahawa analisis wacana telah memasuki tahap kritis seperti dalam Fairclough (1995, 2001 dan 2003). Beliau juga telah menghasilkan karya lebih awal daripada itu seperti Discourse and Social Change pada 1992.
Latar Belakang Wacana Bahasa Melayu
Menurut Sanat Md. Nasir (2002), kajian wacana bahasa Melayu dikatakan masih baru dan ada pendapat yang mengatakan bahawa Muhammad Yunus Maris (1966) merupakan pelopor analisis wacana dalam bahasa Melayu dengan menggunakan teknik keperihalan keadaan untuk menerangkan penggunaan ganti nama.
Harimurti Kridalaksana (1970) ada menulis makalah beliau yang bertajuk ‘NYA sebagai penanda anafora’. Pada tahun 1978, beliau juga telah menulis kertas kerja yang bertajuk ‘Keutuhan Wacana’ dan diterbitkan sebagai artikel dalam Jurnal Dewan Bahasa. Artikel tersebut membincangkan tentang keutuhan wacana sebagai salah satu aspek analisis wacana. Penelitian beliau kelihatan terpengaruh dengan aliran tagmemik dan linguistik teks. Asmah Haji Omar ((1980a dan 1980b) telah menulis dua buah artikel dalam Jurnal Dewan Bahasa yang bertajuk ‘Analisis Wacana’ dan ‘Pengajaran Bahasa untuk Kemahiran Berkomunikasi: Pendekatan Wacana’. Dalam artikel yang pertama itu, beliau telah menunjukkan penggunaan tiga jenis analisis wacana, iaitu kaedah Harris, kaedah Becker, dan kaedah Sinclair dan Coulthard. Artikel lain seperti Lufti Abas (1982) dan Soenjono Dardjowidjojo (1985). Kemunculan banyak penyelidikan tentang wacana bahasa Melayu seperti artikel, disertasi dan buku yang berlaku dalam tahun 1980-an merupakan kesan daripada aktiviti penyelidikan wacana sebagai satu disiplin yang rancak di Eropah dan di Amerika Syarikat.
Selain itu, penyelidikan wacana juga telah dilakukan secara serius dalam peringkat latihan ilmiah, sarjana dan kedoktoran. Daripada bibliografi latihan ilmiah yang diusahakan oleh Ismail (1994) dari tempoh 1977 hingga 1994 mendapati bahawa latihan ilmiah yang berkaitan dengan wacana hanya muncul mulai tahun 1984. Hal ini dikatakan demikian kerana terdapat kurang daripada 14 buah latihan ilmiah tentang kajian wacana dalam tempoh tersebut sehinggalah tahun 1989. Penelitian di peringkat sarjana sepanjang tempoh tahun 1980-an setakat yang terkumpul ialah Sucipto (1987) dan Wong (1988). Sucipto melihat unsur tautan manakala Wong mengkaji kesinambungan topik.
Abdul Aziz Idris (1982), Farrerty (1982), Azhar M. Simin (1983), dan Tallei (1988) banyak melakukan penyelidikan wacana pada peringkat disertasi kedoktoran. Abdul Aziz berfokus pada aspek struktur tema dan sistem hubungan logikal dalam teks pendedahan bahasa Melayu dan Inggeris mankala Rafferty pula melihat kepada struktur wacana bahasa Indonesia yang dituturkan oleh orang Cina di Malang, Indonesia. Seterusnya, Azhar meneliti aspek sintaksis wacana dalam bahasa Malaysia dan Tallie cuba mengkaji keterpaduan, keruntutan, dan keterbacaan wacana buku pelajaran bahasa Indonesia di peringkat sekolah dasar melalui pendekatan analisis wacana.
Pada awal 1990-an, berlakunya kerancakan dalam penelitian tentang wacana bahasa Melayu daripada Sato (1991) yang menghasilkan tesis Ph.D bertajuk ‘Analisis Nahu Wacana Bahasa Melayu Klasik Berdasarkan Teks Hikayat Hang Tuah’. Beliau lebih fokus kepada hubungan antara susunan ayat yang logikal dengan susunan maklumat. Soeseno (1992) dalam syarahan perdana memilih tajuk ‘Analisis Wacana dan Penerapannya’ dan beliau secara meluas telah menyentuh topik-topik seperti analisis wacana sebagai cabang ilmu bahasa, perbezaan antara wacana lisan dengan tulisan, konteks situasional, prinsip interpretasi lokal dan analogi, implikatur, presuposisi, inferensi, referensi, pronominal, kohesi, koherensi dan pengetahuan tentang dunia. Terdapat juga pengkaji-pengkaji yang menulis artikel atau kertas kerja seperti Samsuri (1992), Ramlan (1992), Ebah (1992), Wong (1992;1993), Sanat Md. Nasir (1992;1994;1995a dan 1995b;1996a dan 1996b), Dede Oetomo (1993), Ismail (1993;1994) dan Zahrah (1995).
Jika ditinjau dari segi penghasilan latihan ilmiah dalam bidang ini bagi tempoh 1990 hingga 1994 di Malaysia, terdapat 17 buah, iaitu 15 buah dari Jabatan Linguistik, Universiti Kebangsaan Malaysia, dan dua buah dari Rancangan Bahasa Melayu, Universiti Malaya. Dua buah latihan ilmiah itu terdiri daripada Hasnah (1994), “Analisis Tautan dalam Wacana Bahasa Melayu” dan Tan (1994), “Tautan dalam Bahasa Melayu”. Kedua-dua latihan ilmiah tersebut menggunakan kerangka Halliday dan Ruqaiya Hasan (1976).
Selain itu, kajian wacana sebagai subjek kursus pada peringkat sarjana muda di universiti tempatan masih belum menyeluruh. Lufti, Sanat dan Nuwairi (1985) telah membuat tinjauan tentang pengajaran linguistik di Malaysia dari segi konsep dan aliran. Tinjauan itu mendapati bahawa hanya Jabatan Linguistik di Universiti Kebangsaan Malaysia yang ada menawarkan kursus tersebut kepada mahasiswa-mahasiswanya. Namun demikian, kursus itu juga dianggap umum kerana sekadar menyatakan topik tentang teori sintaksis yang boleh dilihat daripada aliran lain yang bukan wacana, seperti tranformasi generatif. Seterusnya, Jabatan Pengajian Melayu di National University of Singapore, Pengajian Bahasa Malaysia, Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan di Universiti Sains Malaysia sudah menawarkan kursus ‘Analisis Wacana’ di peringkat ijazah bagi sesi 1989/90. Jabatan Pengajian Melayu di Universiti Malaya mula menawarkan kursus tersebut pada sesi 1993/94 dengan tajuk ‘Tatabahasa Wacana Bahasa Melayu’.
Ciri – Ciri Wacana
Menurut Beaugrande dan Dressler (1981), terdapat tujuh ciri ketekstualan yang perlu dipenuhi untuk menghasilkan wacana yang utuh, iaitu tautan, runtutan, tujuan, penerimaan, maklumat, keadaan dan interteks.
i. TAUTAN
Menurut Sanad Md. Nasir (2002), tautan atau kohesi adalah keserasian hubungan antara satu unsur linguistik dengan unsur linguistik yang lain dalam sesebuah wacana untuk menghasilkan wacana yang mantap. Perkara ini selalu dilihat melalui hubungan antara sesuatu perkataan, frasa atau ayat dengan perkataan, frasa atau ayat lain yang terdapat dalam wacana tersebut. Tautan adalah penting kerana melalui tautan, ia dapat mewujudkan kesinambungan antara sebahagian teks dengan yang lain sehingga membentuk suatu kesatuan.
Halliday dan Hasan telah cuba melihat makna tautan makna itu dari aspek dua sudut iaitu tautan nahuan dan tautan leksikal. Maka hasil daripada kajian mendapati kedua-dua nahuan ini wujud dalam sesuatu kesatuan teks. Selain itu, kohesi juga memperlihatkan jalinan ujaran dalam bentuk ayat bagi membentuk suatu teks atau konteks dengan menghubungkan makna yang terkandung di dalam unsur. Kohesi juga dikenali sebagai tetenunan, tautan, kepaduan dan sebagainya.
Contohnya:
1. Ali, Abu dan Faris ke padang. 2. Mereka ke sana untuk bermain bola. |
Berdasarkan contoh di atas, terdapat tautan dalam kedua-dua ayat tersebut iaitu perkataan ‘mereka’ dalam ayat kedua merujuk kepada Ali, Abu dan Faris. Perkataan ‘sana’ merujuk kepada padang. Oleh itu, kedua-dua ayat yang mempunyai tautan ini dianggap sebagai wacana yang bermakna dan difahami oleh pembaca.
Tautan menurut Model Tautan Pindaan terbahagi kepada tiga jenis tautan yang utama iaitu tautan perulangan, tautan kolokasi dan tautan penghubung ayat. Berikut merupakan penerangan secara ringkas mengenai jenis tautan serta subjenis tautan yang terdapat dalam Model Tautan Pindaan (MTP) oleh Sanad Md. Nasir.
Jenis Tautan Utama | Subjenis Tautan |
Tautan Perulangan | i. Tautan Perulangan Rujukan ii. Tautan Perulangan Penggantian iii. Tautan Perulangan Elipsis iv. Tautan Perulangan Leksikal v. Tautan Perulangan Parafrasa vi. Tautan Perulangan Paralelisme vii. Tautan Perulangan Struktur dan Makna Sama |
Tautan Kolokasi | i. Tautan Kolokasi Antoniman ii. Tautan Kolokasi Kohiponiman iii. Tautan Kolokasi Hasil iv. Tautan Kolokasi Sifat |
Tautan Penghubung Ayat | i. Tautan Penghubung Ayat Tambahan ii. Tautan Penghubung Ayat Tentangan iii. Tautan Penghubung Ayat Sebab-Musabab iv. Tautan Penghubung Ayat Waktu v. Tautan Penghubung Ayat Terusan |
ii. RUNTUTAN
Runtutan atau koheran didefinisikan sebagai kesinambungan idea yang terdapat dalam sesbuah wacana sehingga menjadikan sesebuah teks itu bermakna. Oleh itu, runtutan merupakan asas dalam pembinaan wacana kerana sesuatu teks itu dianggap sebagai wacana jika teks tersebut mempunyai makna. Menurut Sanat Md Nasir dalam Mohd Rashid pula mendefinisikan runtutan sebagai susunan fikiran ayat secara logik atau kualiti kefahaman tentang sesuatu.
Menurut F.J Angelo dalam Tarigan, runtutan terbahagi kepada penambahan, rentetan, kata ganti diri, pengulangan, sinonim, keseluruhan dan bahagian, kelas dan anggota, penekanan, perbandingan dan sebagainya. Pembahagian aspek runtutan terbahagi kepada aditif atau penambahan, rentetan, pengulangan, penekanan, hubungan keseluruhan dan bahagian, hubungan hasil dan kegagalan, hubungan perbandingan, hubungan ibarat dan hubungan tujuan.
a) Aditif atau Penambahan
Fungsi aditif adalah untuk memberikan maklumat tambahan kepada sesuatu perkara. Terdapat pelbagai jenis aditif seperti dan, lalu, malahan, tambahan pula, di samping itu dan sebagainya. Contohnya,
Encik Jamal disukai ramai kerana selalu menolong orang kampung. Tambahan pula, dia seorang ketua kampung yang adil dan baik hati. Dia juga seorang yang murah hati dan prihatin terhadap masalah penduduk Kampung Tengah. |
b) Rentetan
Digunakan sebagai tanda untuk memperkatakan sesuatu secara berurutan dan menjelaskan sesuatu proses. Misalnya:
Selepas bangun tidur, saya akan mengemas katil. Kemudian, saya akan pergi ke tandas untuk mandi. Selepas itu, saya akan menunaikan solat subuh. Setelah itu, saya akan bersarapan sebelum ke kelas. Akhir sekali, aku menunggu bas untuk ke kampus. |
c) Pengulangan
Pengulangan sering digunakan sebagai penegasan sesuatu maklumat yang diperkatakan. Apabila sesuatu maklumat diulang banyak kali, pembaca boleh memahami dengan jelas tentang topik yang diperkatakan. Misalnya:
Ibu merupakan orang yang paling berjasa dalam kehidupan seseorang kerana melahirkannya ke dunia. Ibu juga yang menyuapkan makanan kepada saya. Selain itu, ibulah insan yang berjaga siang dan malam untuk menjaga saya ketika sakit. |
d) Penekanan
Penekanan ditandai dengan kata sesungguhnya, sungguh, memang, nampaknya dan bahawasanya. Kata penekanan merupakan bentuk penegasan bagi kata yang bergabung dengannya. Misalnya:
1) Iman memang seorang yang kedekut. 2) Sungguh nakal murid itu di sekolah. |
ii. TUJUAN
Tujuan dan penerimaan merupakan salah satu ciri penting yang perlu ada dalam wacana kerana ia berkaitan dengan tautan dan runtutan. Setiap perkara yang diujarkan sama ada dalam bentuk lisan mahupun tulisan mestilah mempunyai tujuan atau objektif tertentu. Tujuan itu akan ditentukan oleh penulis atau penutur itu sendiri. Sesuatu ujaran atau tulisan itu mestilah mempunyai tujuan untuk mewujudkan interaksi yang komunikatif antara penutur. Akhirnya, tujuan tersebut akan menentukan jenis wacana yang digunakan. Terdapat beberapa cara yang digunakan untuk menentukan tujuan seseorang penulis atau penutur itu:
Menentukan Tujuan Melalui Ayat:
Ø Ayat tanya
Ayat tanya memainkan peranan yang penting dalam mengenalpasti tujuan terhadap sesuatu ujaran atau tulisan. Menurut Tatabahasa Dewan (2008), terdapat dua jenis ayat tanya iaitu ayat tanya terbuka dan ayat tanya tertutup. Kedua-dua jenis ayat ini pula akan menghasilkan tujuan tertentu. Sekiranya pertanyaan merupakan ayat tanya terbuka, jawapan adalah bersifat pelbagai. Manakala bagi ayat tanya tertutup pula jawapannya hanya memberi pilihan sama ada ya atau tidak.
Ø Ayat perintah
Ayat perintah merupakan ayat yang digunakan untuk menimbulkan sesuatu tindakan. Menurut Abdul Hamid Mahmood (2006), ayat perintah merupakan ayat yang bertujuan untuk memberi arahan, larangan, ajakan atau menyampaikan permintaan.
Ø · Ayat seruan
Menurut Ahmad Khair (2009), ayat seruan digunakan untuk menunjukkan perasaan yang kuat, kagum, marah, sakit atau hairan.
iii. PENERIMAAN
Penerimaan merupakan pemahaman pendengar atau penutur terhadap teks yang diujar atau ditulis. Aspek ini berkait rapat dengan aspek tujuan. Hal ini dikatakan demikian kerana kefahaman yang tinggi tentang tujuan sesuatu teks akan menyebabkan tahap penerimaan terhadap teks tersebut turut meningkat. Ini bermakna pembaca atau pendengar akan lebih memahami teks tersebut. Seseorang pembaca atau pendengar akan menentukan sesebuah wacana yang dihasilkan oleh penulis mahupun penutur sama ada ia dapat difahami atau sebaliknya. Oleh yang demikian, pendengar atau pembaca merupakan penerima sesebuah wacana. Penerimaan terdiri kepada dua tahap iaitu:
a) Tahap Penerimaan
b) Tahap Kebolehbacaan
iv. STRUKTUR MAKLUMAT
Terdapat beberapa tokoh yang memberikan pandangan terhadap struktur maklumat ini seperti Halliday dan Sanat Md Nasir. Halliday yang dipetik melalui Mohd Rashid Md Idris (2004) mendefinisikan struktur maklumat sebagai aspek yang termasuk dalam fungsi makna komponen tekstual selain menjadi sebahagian daripada organisasi tema wacana. Ada pendapat lain yang mengatakan bahawa struktur maklumat sebagai organisasi teks atau wacana berdasarkan maklumat lama atau maklumat baharu. Sanat Md. Nasir yang dipetik melalui Mohd. Rashid Md. Idris (2007) menjelaskan struktur maklumat adalah struktur yang membina unit maklumat. Unit maklumat yang dimaksudkan ialah unit struktural yang terdiri daripada maklumat lama dan maklumat baharu.
UNIT MAKLUMAT = MAKLUMAT LAMA + MAKLUMAT BARU |
Berdasarkan rumus di atas, maklumat lama adalah bersifat opsional atau pilihan iaitu maklumat tersebut akan dialirkan sekiranya terdapat perubahan status idea semasa proses memahaminya.
v. KEADAAN
Keadaan yang dimaksudkan dalam wacana adalah latar sewaktu bahasa itu digunakan untuk membantu pendengar atau pembaca memahami sesuatu teks tersebut. Misalnya, ungkapan “Jangan masuk” dapat difahami oleh pendengar kerana digunakan dalam keadaan latar seseorang melarang orang lain masuk ke dalam bilik atau rumahnya. Nik Hassan Nik Basri mengatakan bahawa latar juga adalah keterangan, gambaran persekitaran atau keadaan yang berkaitan yang meliputi perihal tentang masa, tempat, masyarakat atau suasana yang terjadinya sesuatu peristiwa dalam sesebuah karya. Sebagai contoh di dalam karya terdapat pelbagai jenis latar seperti latar tempat kerja, latar tempat membeli-belah dan sebagainya.
Setiap latar menghasilkan wacana tersendiri. Oleh sebab itu, setiap wacana perlu dikaji kaitan dan kedudukan penutur dalam masyarakat kerana ia akan menentukan gaya wacana sama ada gaya formal atau tidak formal. Contoh gaya formal adalah seperti interaksi antara guru dan murid. Gaya tidak formal adalah gaya yang wujud dalam hubungan biasa antara rakan. Hubungan ini menghasilkan kesan dialek sosial dalam pertuturan.
Wacana perlu ada tujuan yang menentukan sesuatu jenis ayat. Jika tujuan penutur adalah untuk melaksanakan sesuatu perbuatan, jenis ayat yang terbentuk ialah ayat perintah. Selain itu, jika tujuan penutur adalah untuk mendapatkan maklumat, jadi ayat yang terbentuk ialah ayat tanya. Sesuatu wacana mesti berdasarkan kaitan antara penutur dengan pendengar dalam bahasa lisan dan penulis dengan pembaca dalam bahasa tulisan.
vi. INTERTEKS
Interteks merupakan pengetahuan sedia ada pembaca mahupun pendengar mengenai sesuatu perkara yang diperkatakan, maka tahap penerimaan menjadi semakin tinggi apabila masyarakat semakin banyak mendengar dan membaca sesuatu maklumat. Melalui interteks, pembaca atau penerima akan lebih memahami tujuan wacana yang ingin disampaikan oleh penulis atau penutur. Kefahaman seseorang terhadap sesuatu wacana yang dibaca atau didengar akan membantunya menghasilkan interteks. Interteks juga perlu mempunyai pertalian. Interteks boleh dilihat melalui ayat dengan ayat, perenggan dengan perenggan serta buku dengan buku. Contoh seperti di bawah:
Motor itu berwarna merah. Haris menunggang motor itu. |
Berdasarkan contoh ayat di atas, ia menunjukkan wujud ciri interteks. Melalui ayat kedua, kita mengetahui Haris menunggang motor merah melalui peryataan pada ayat pertama.
RUJUKAN
Mohd Rashid Md Idris, Norliza Jamaluddin, Abu Hassan Abdul & Adenan Ayob. (2012). Tatabahasa Wacana. Tanjong Malim: Emeritus Publication.
Subscribe to:
Posts (Atom)